Beer& Rodeweg 1
De Prael Boterdiep 75
FOTOWANDELTOUR
Hortusbuurt
Ebbingekwartier
van 12 tot 26 november 2021
1 Polski smak Nieuwe Ebbingestraat 84
Nieuwe Ebbingestraat/Brouwerstraatje
1925 | fotograaf onbekend
Feest vanwege 400 honderd jaar Nieuwe uitleg? Nee hier is de reden van het feest asfalt: Naast nieuwe enkele tramrails krijgt de Nieuwe Ebbingestraat ook een nieuw wegdek. “Wat stemt dankbaarder dan deze transformatie van keien in effen asphalt” schrijft de krant. Op zaterdag 3 october gaan de vlaggen uit. De hele straat is versierd met gekleurde gloeilampen en de vereniging Nieuwe Ebbingestraat heeft een succesvolle etalagewedstrijd georganiseerd. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door fanfare Juliana die zich onder leiding van dirigent P. Woldinga verplaatst van het Noorderplantsoen naar de Ebbingebrug. Op de foto wordt halt gehouden bij het Brouwerstraatje om het publiek te onthalen op ‘eenige muzieknummers’.
2 Van Bruggen adviesgroep Nwe Ebbingestraat 100
Nieuwe Ebbingestraat
1915 | foto: onbekend
Dubbelsporige tramrails bepaald tot 1925 hier het straatbeeld. Eerst de paardentram later de elektrische als onderdeel van de noord-zuid-verbinding. Herkenbaar is het voormalige pakhuis waar nu Restaurant Macedonië is gevestigd.
3 Van Bruggen adviesgroep Nwe Ebbingestraat 100
Ebbingepoort binnenkant
1876 | foto: Fr. Jul. von Kolkov
In 1878 worden de Boteringepoort en de Ebbingepoort afgebroken vlak nadat deze foto is genomen. Op de plaats van het linker poorthuis staat nu het moderne pand van ‘whiskey en wijn Hein Post’ (inmiddels vertrokken?)
4 Beer& Rodeweg 1
Ebbingepoort vanaf de voormalige Korrebrug. (nu de kruising van Boterdiep met Korreweg.)
1875 | foto: Fr. Jul. von Kolkov
Helemaal rechts bevindt zich de Ebbingepoort. De oude ophaalbrug is verdwenen. Ook de waterpoort over het Boterdiep is afgebroken en vervangen door een smalle (witte) loopbrug. Voor de stadjers een mooie gelegenheid voor een ommetje over de wallen. Rechts vooraan liggen twee snikken (of trekschuiten), zó klaar om weg te varen.
! De gevelsteen met trekschuit op dit pand is orgineel uit 1771.
5 De Prael Boterdiep 75
Blauwe pijp. De foto is genomen vanaf de overkant.
1912 | foto: P. Kramer
Deze brug (‘pijp’, ‘pip’ of ‘piep’) over het Boterdiep ligt ter hoogte van de Pijpstraat.
6 Le petit theatre Kolendrift 19
Gasfabriek
1916 | foto: P. Kramer
Hier wordt gas gemaakt uit kolen en cokes.
De fotograaf staat bovenop één van gashouders en heeft zijn camera naar het zuiden gericht, De huidige Kolendrift loopt hier van links naar rechts door het beeld. Het zogenoemde regulateurshuis (Le petit theatre) wordt aan het oog onttrokken door een grote kolenopslagloods.
7 Le petit theatre Kolendrift 19
Gasfabriek
1961 | foto: PH Blouw
Bijna alles op deze foto van de Gemeentelijke Gasfabriek is verdwenen, behalve het dubbele bedrijfsgebouwtje helemaal rechts. De linkerhelft, met voor die tijd karakteristieke industriële bouwstijl, stamt uit 1910. Het andere gedeelte, met het licht gebogen dak en de ijzeren vakwerkconstructie, is twintig jaar later gebouwd. Tegenwoordig is hier restaurant Florentin gevestigd.
8 The Student Hotel Boterdiep 9
Boterdiep
1925 | foto: onbekend
De aanleg van een nieuwe tramlijn.
9 De Groene Weg Boterdiep 4
Boterdiep ter hoogte van de Wipstraat)
1912 | foto: P.Kramer
Vanaf 1623 ligt hier de Steenmarkt, een overslagplaats voor goederen, compleet met kraan (‘Wip’). Gedurende een lange periode vertrekken hier dagelijks tientallen trekschuiten, waaronder de veerdienst naar Warffum. Hier op de kop van het Boterdiep staat dan een kleine vierkante toren met klok, het zogeheten klokhuis(je). De klok wordt een kwartier voor afvaart geluid. Via de brede trappen van natuursteen nemen de passagiers plaats aan boord. Op de foto (vlak voor de demping) is aan beide zijden van het Boterdiep een tijdelijk spoor aangelegd voor de aanvoer van het benodigde zand.
10 Dudok station Turfsingel 14
Dudokbenzinestation
1955 | foto: Fotobedrijf P. Boonstra
Dit benzinestation is ontworpen door architect Willem Dudok (1884-1974). Kenmerkend voor dit tankstation is de V-vormige dakconstructie met daaronder de grote transparante ‘kiosk’ in heldere witte kleur, met rode accenten. Tot 1967 worden er in Nederland in totaal 112 exemplaren gebouwd. Vanaf de jaren zeventig worden bijna alle ‘Dudokstations’ vervangen door nieuwe. Twee Dudokstations blijven gespaard. Deze in Groningen blijft nog jaren in gebruik en de andere wordt een museumstuk. Inmiddels heeft dit gebouwtje de status van Rijksmonument gekregen.
11 ‘t Binnenhuis Nieuwe Ebbingestraat 15
Nieuwe Ebbingestraat (kruising met Zuiderkerkstraat)
1975 | foto D. van der Veen
De Gruyter en van der Schoot zijn nu Taco Mundo, het inmiddels lege Bimi afhaalrestaurant en Salon Qian Shou.
12 Eetwaar Kleine Leliestraat 33
Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat/Kleine Leliestraat
1957 | foto: Fotobedrijf Piet Boonstra
Interieur van de Centrawinkel van A. Meijer op nr 23, op de hoek met de Kleine Leliestraat. (Tegenover Eetwaar)
In 1961 nemen Ina Mensinga en haar man Alle de zaak over. Hij met een volkswagenbusje met zuivel door de buurt en zij in de winkel. In de jaren vijftig telt de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraatstraat maar liefst vijftig winkels. Wie goed kijkt ziet het nog aan de gevels. Zo waren er in de straat vijf kruideniers, drie bakkers, twee groentewinkels, drie slagers, drie verfwinkels, twee tabakszaken en twee kappers, alsmede een behangwinkel, borstelzaak, brandstoffenhandel, drankzaak, drogist, fietsenmaker, fietsenwinkel, hoedenwinkel, horlogezaak, kaasboer, kledingwinkel, lampenwinkel, leesbibliotheek, manifacturenwinkel, pettenzaak, ondergoedwinkel, schoenmaker, snoepwinkel, winkel voor vloerbedekking en een zaadwinkel.
13 Koopal Noorderhaven 1
Lopende Diep/Noorderhaven
1925 | foto: onbekend
Om deze foto te kunnen maken is de fotograaf in de mast geklommen van een vrachtschip. Midden in beeld is de smalle ijzeren draaibrug die de Oude- met de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat verbindt, te zien. De gouden regen tegen de muur van het derde huis op deze foto, aan de Noorderhaven NZ, is altijd door blijven groeien en staat er nog steeds.
14 Galerie Peter ter Braak Noorderhaven 61
Albion
19.. | Foto: P.Kramer
Als in 1853 op deze plek een graanpakhuis in bedrijf wordt genomen beleeft de graanhandel in Groningen gouden tijden. Hier komen de binnenvaartschepen en paard en wagens de oogst van de groningse akkers brengen om tijdelijk te worden opgeslagen. Daarna vind het graan zijn weg naar naar hollandse of engelse havens. Vanouds was er al veel export naar Engeland: haver, gerst, rogge en in mindere mate tarwe. Door de bevolkingstoename in de grote engelse steden (vanwege de industrialisatie) neemt de vraag naar graan, in de tweede helft van de 19e eeuw, toe. Ook de pakhuizen worden groter. Pakhuis Albion is in de loop van de tijd verschillende keren uitgebreid, aangepast en vergroot. Na een grote brand in 1908 bouwt de eigenaar (goed verzekerd) er maar liefst vier verdiepingen bij; twee keer zo hoog. Als je goed kijkt op deze foto uit 1910 zie je de grens tussen oud en nieuw. Twee jaar later is er opnieuw een brand en volgt er weer een verbouwing. De elevatortoren en overbrugging komen erbij. In 1942 worden er inpandig nog diverse betonnen silo’s gebouwd.
In 1988 is het voorbij met de graanhandel op deze locatie.
15 Marijke en Pieter Reitdieps kade 2
Noorderwerf
1903 | foto: P.Kramer
Wat we zien is een vervallen werfterrein. Ooit was hier de V.O.C. scheepswerf gevestigd. Het gebied staat hier aan de vooravond van een complete metamorfose. Helemaal rechts is nog net een klein stukje van het half gedempte slijkgat te zien, behorend bij de oude sleephelling van de werf. Daarachter het pakhuis van de Bank van Lening in aanbouw. In het midden de loodsen en werkschuren die de laatste jaren werden gebruikt als (o.a.) magazijn voor brandstoffen. Links een restant van de oude stadswal. De plaats ook van de waterpoort die kort na de aanleg weer afgebroken werd. (zie afbeelding)
16 Marijke en Pieter Reitdieps kade 2
Hoek van Ameland
1910 | foto: P. Kramer
Rechts: de Hoek van Ameland met het Gemeentelijk Havenkantoor. Eerst is er een tapperij annex koffiehuis gevestigd en is het ook tot 1880 een havenkroeg. Tot 1907 heet het “Hotel Schiermonnikoog”. Twee keer per week, op marktdagen, vertrekt hier de stoomboot naar het gelijknamige eiland.
17 Richards Noorderhaven 61
Noorderhaven
1956 | foto: Fotobedrijf Piet Boonstra
Aan het eind van de 19de eeuw verliest de Noorderhaven zijn functie als zeehaven, maar blijft het nog wel een aantal decennia in bedrijf voor de binnenvaart. Als in de jaren zeventig de laatste graanpakhuizen sluiten, wordt de haven een vrijhaven: schepen kunnen er afmeren zolang er plek is.
18 Lijstenmaker Bleeker Grote Leliestraat 47
Grote Leliestraat
1975 | foto: K.A.Gaasendam
St Martinus Gasthuis is één van de vier gasthuizen in de Grote Leliestraat die aan het eind van de 19de eeuw worden gebouwd.
Door de afmetingen van de bouwblokken in de ‘nieuwe stad’ ontstaan grote binnenterreinen waarop oorspronkelijk moestuinen, kwekerijen en pleziertuinen voor welgestelden worden aangelegd. Als de stad na de komst van de vestingswet (1874) buiten de omwalling mag groeien, zijn dit de eerste plekken waar gebouwd kan worden. Deze nieuwbouw wordt ook wel de ‘verborgen stad’ genoemd. Soms moet dit letterlijk worden genomen: de toegangspoort van dit gasthuis, is tegenwoordig goed verscholen achter de struiken en bomen in groenperken van bielzen.
19 Margriet en Rita Noorderbinnensingel 122
Noorderbinnensingel
1937 | foto: onbekend
Achter de huizen in het midden bevindt zich de Violetsteeg: een verdwenen, maar legendarisch straatje tussen de Grote Rozenstraat en de Grote Leliestraat. De hygiënische omstandigheden in en rond deze één-kamerwoningen zijn zo slecht dat het stadsbestuur in 1930 besluit alles te slopen.
19a
Violettensteeg en omstreken
1936 | Jan Smook
Viewpoint uit een digitale reconstructie.
20 Vliegende vis Grote Rozenstraat 74
Oude Hortus
1913 | foto: P. Kramer
De inrichting van de Hortus Botanicus is in de loop van de jaren meer dan eens gewijzigd. In 1913 wordt het tot dan toe strakke oostelijke deel met behulp van een tuinarchitect verbouwd tot een park in late Engelse landschapsstijl. Bij het park hoort ook een grote kronkelende vijver. De grond die vrijkomt bij de graafwerkzaamheden wordt gebruikt om hoogteverschillen te krijgen. De vele stenen die bij het opgraven tevoorschijn komen, dienen ter versteviging van de hellingen of worden in het water geplaatst. En er komt een netwerk van slingerpaadjes, met zitbankjes, sierlijke bruggetjes en zelfs een kunstmatige rotspartij.
21 RUG Universiteit Hortustuin
Oude Hortus
1913 | foto: P. Kramer
In de vlakke westelijke helft van de tuin bevindt zich het systematische gedeelte van de Hortus. In het midden ligt het ronde waterlelie-bassin, één van de weinige overblijfselen van de oude hortustuin. Rondom het bassin zijn een achttal bakken van gewapend beton aangelegd voor het kweken van moerasplanten. Daar omheen ‘het systeem’ waarin de planten in concentrische cirkels zijn gerangschikt. Daarachter is een stuk grond gereserveerd voor de pharmaceutische planten, alsmede de door hekken omgeven proeftuinen. Hier vinden bijvoorbeeld proeven plaats met dahlia’s en vlas, bedoeld om erfelijkheid en variabiliteit te onderzoeken. De huizen op de achtergrond staan aan de Grote Kruisstraat.
22 RUG Universiteit Hortustuin
Oude Hortus
±1930 | foto: onbekend
In 1966 verhuist de Hortus naar Haren. Hierdoor verdwijnen ook de orangerie (‘wintertuin’) en palmenkas, hier nog in volle glorie op de foto. Ze maken plaats voor een architectonische Fremdkörper in de buurt: het vijf verdiepingen tellende Heymansgebouw: pijnlijke herinnering aan het plan om van de buurt één grote campus te maken.
23 Carla de Winter Nieuwe Kijk in’t Jatstraat 51
Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat
1910 | foto: Eduard Sanders
In het pand, ook wel bekend als het Centrum voor Oude Muziek en Dans van Carolien Eijkelboom was ooit deze kledingzaak 'De Lelie' gevestigd. Daarna komt het zalencentrum van de familie Woortman. Niet alleen voor feesten en bruiloften, maar ook voor evangelisatie-avonden.
Op nr 53 is het schildersbedrijfje annex winkel van Hendrik van der Veen gevestigd. We zien hem in zijn werkplaats in de dakkapel. Dochters Aaltje en Dientje en zoon Hendrik staan opgesteld voor het winkeltje annex drogisterij. In die tijd een voordelig adres voor bezems, boenders, dweilen, levertraan, gloed en jachtwater, aldus een advertentie. Jachtwater was een middel tegen luizen. Gloed was fijngemalen houtskool voor in een stoof onder je voeten.
Aaltje en Dientje blijven ongetrouwd en gaan hier later op dit adres een kruidenierswinkeltje runnen.
24 Osteopathie Groningen Nwe Boteringestraat 87
Noorderbinnensingel
1945 | foto: Noord-nederlands Persfotobureau
Hoek Nieuwe Boteringestraat/Noorderbinnensingel.
Deze schoolgebouwen worden direct na de bevrijding gebruikt als verzamelplaats van opgepakte NSB-ers. Nu is er even niets te zien, het wachten is op gevangenen die gelucht worden. Soms wordt het wachten beloond. Dan wordt bijvoorbeeld de NSB burgermeester van de gemeente Adorp gedwongen het Wilhelmus te zingen of moet hij, samen met zijn gemeentesecretaris, met de armen in de nek in ganzenpas over het schoolplein marcheren.
25 Cafetaria Sim Nieuwe Boteringestraat 40
Nieuwe Boteringestraat
1900 | foto: onbekend
Waar het geluid van paard en wagen tegen de gevels weerkaatst, waar de geur van gebrande koffie* hangt en waar de dienstmeiden op vrijdagmiddag het koperwerk van de voordeur staan te poetsen.
*Koffiebrander van Leeuwen was van 1879 tot 1959 op nummer 50 gevestigd.
26 Café De Minnaar Kleine Rozenstraat
Kleine Rozenstraat
±1930 | foto: P. Kramer
Twee kinderen doen wat ze moeten doen: in de camera kijken en glimlachen. Alle overige ogen zijn gericht op het jongetje op de eerste rij. Heeft hij het op een huilen gezet als fotograaf Piet Kramer met bulderende stem vanachter zijn “kiektoestel” de aandacht van de kinderen probeert te trekken? En buigt zijn jonge moeder zich voorover om hem op te pakken? Of is dat zijn grote zus? De fotograaf heeft het proces van de opname al in gang gezet en kan het niet meer stoppen. Een heel gedoe: met zo’n grote camera op het statief en met maar één glasnegatief in de camera, kun je niet even snel een nieuwe opname maken.